8 powodów do zainteresowania się roboetyką
Ubiegły rok minął pod znakiem sztucznej inteligencji. Nie trzeba być specjalistą w zakresie programowania, by dostrzec, że 2023 rok był pod tym względem przełomowy. Wyobrażamy sobie AI jako przekleństwo lub zbawienie, często w połączeniu z robotyką. W związku z tym warto rozmawiać nie tylko o AI, ale także o robotach. W tym artykule przypomnimy Wam o tym, czym jest roboetyka i związane z nią prawa robotyki.
Roboetyka nie jest tym samym, czym jest robotyka. Roboetyka jest dyscypliną badawczą poświęconą etycznym problemom związanym z wykorzystywaniem robotów, jak również programów komputerowych. Zagadnienia tej dziedziny nauki odnoszą się do procesu tworzenia, korzystania i traktowania robotów. Pytaniami, na które roboetyka szuka odpowiedzi są na przykład:
- Czy dopuścić roboty do opieki nad osobami starszymi, dziećmi, osobami z niepełnosprawnościami?
- Co stoi na przeszkodzie temu, by pozwolić robotom na przeprowadzanie operacji chirurgicznych?
- Jakie byłyby skutki zaszczepienia robotowi sumienia?
Robotyka natomiast nie poświęca swojej uwagi na zagadnienia etyczne. Jako nauka, technika i technologia zarazem jest skoncentrowana na projektowaniu i tworzeniu robotów. Robotyka jest już powszechnie stosowana w przemyśle. Nie jest za to używana przez społeczeństwo ze względu na wątpliwości, z którymi próbuje sobie radzić roboetyka.
Dlaczego potrzebujemy roboetyki?
Roboetyka jest ważna zarówno dla twórców robotów jak i ich użytkowników. Można ją porównać do regulaminu wytwarzania produktów, które muszą spełniać określone standardy, aby mogły zostać wprowadzone na rynek konsumencki. Należy przy tym pamiętać, że jesteśmy świadkami dynamicznego rozwoju AI, a co za tym idzie, roboty również będą stawać się coraz bardziej inteligentne.
W pewnym przestrzeniach mogą przewyższyć swoimi zdolnościami ludzki umysł. Ponadto, wysoko inteligentne roboty mogłyby zostać wykorzystywane przez grupy przestępcze do nielegalnych, niebezpiecznych działań. I właśnie w tym miejscu pojawiają się różne wątpliwości moralne dotyczące rozwoju tej przestrzeni Zadaniem roboetyki jest przewidywanie i zapobieganie negatywnym skutkom kobotyzacji, czyli współpracy człowieka z robotem.
Pierwsze prawa robotyki
Twórcą praw robotyki nie był prawnik ani inżynier, konstruktor robotów czy informatyk. Isaac Asimov (1920-1992) był profesorem biochemii. Zasłynął jako pisarz gatunku science-fiction i nadal uważany jest za mistrza tej literatury.Stał się znany dzięki cyklom Ja, Robot, Fundacja, Imperium Galaktyczne. Autor w latach 40. stworzył zespół reguł określanych dziś prawami Asimova.
Zestawienie to zostało uzupełnione w latach 80. i przedstawione w tekście Roboty i Imperium w 1985 roku. Szybko prawa te zaczęły być traktowane poważnie, nie jedynie jako fikcja literacka. Asimov przedstawił trzy podstawowe prawa robotyki. Według nich, robot:
- Nie może skrzywdzić człowieka ani przez zaniechanie dopuścić, aby człowiek doznał krzywdy.
- Musi być posłuszny rozkazom człowieka, chyba że stoją one w sprzeczności z pierwszym prawem.
- Musi chronić sam siebie, jeśli to nie stoi w sprzeczności z pierwszym i drugim prawem.
W latach 80. Asimov zamieścił również czwarte prawo:
- Robot nie może skrzywdzić ludzkości lub poprzez zaniechanie doprowadzić do uszczerbku ludzkości.
Twórcy praw robotów
Skonstruowane przez pisarza zasady nie są jednak uznawane za wystarczająco precyzyjne. Między innymi dlatego, że nie wiadomo, jakie roboty miałyby podlegać utworzonym prawom. Czy to miałaby być wąsko sprecyzowane AI wyszkolone tylko do konkretnych zadań? A może przeciwnie – AI wykonujące aktywności ludzkie?
Asimov nie był jedynym myślicielem poświęcającym się tej problematyce. Zaczęli się tym zajmować kolejni autorzy, np. Roger Clarke, a także Robin Murphy i David D. Woods. Ich zapisy podstawowych zasad funkcjonowania robotów są o wiele bardziej precyzyjne.
Można jednak śmiało stwierdzić, że Asimov stworzył fundamenty do tego, jak myśleć o robotach i czego od nich wymagać. Czy wobec tego robot sam nie miałby żadnych praw, a jedynie obowiązki? Czy roboty są niewolnikami ludzi? Prawo 3. Murphy’ego i Woodsa ze zbioru opublikowanego w 2009 roku uwzględnia podmiotowość robotów:
,,Robot musi być wyposażony w wystarczającą i odpowiednią do okoliczności autonomię, żeby mógł chronić swoją egzystencję, o ile tylko taka ochrona zapewnia sprawne przekazanie kontroli innym podmiotom, zgodnie z pierwszym i drugim prawem”.
Możemy zatem zauważyć, że w temacie omawiania roboetyki pojawiają się dwie najważniejsze kwestie: bezpieczeństwo ludzi oraz autonomia robota.
Kodeksy praw robotów
Podstawowym założeniem roboetyki jest ustalenie sposobu kontroli robotów przez człowieka. Jest to szczególnie ważne ponieważ roboty przenikają do przestrzeni życia człowieka, poprzez zerwanie trwałej relacji z halami produkcyjnymi. Dzięki zwiększonej samodzielności działania inteligentne maszny mogą wspierać człowieka. Nie wolno jednak pominąć faktu, że pojawiają się także w przestrzeni militarnej, co jest sprzeczne z podstawowym prawem Asimova – ,,robot nie może skrzywdzić człowieka”.
Czy wobec tego istnieją inne zbiory praw, na podstawie których można opierać i rozwijać współczesną dyskusję? Tak, jednym z nich jest zbiór pięciu zasad, czy też norm, sformułowanych przez EURON (European Robotics Research Network). Brzmią one następująco:
- Robot musi być sterowany przez człowieka.
- Zapobiegaj niewłaściwemu lub nielegalnemu użyciu robota.
- Chroń dane przechowywane przez robota.
- Monitoruj działania robota.
- Nadaj unikalny identyfikator każdemu robotowi.
Zapisy te przypominają nieco instrukcję obsługi, której istotą jest nie tylko ochrona sprzętu, ale przede wszystkim ochrona człowieka.
Realne działania prawne
Skoro prawa robotyki mają korzenie w literaturze science-fiction, czy można je włożyć między bajki i pozostawić je lekturze filozofów i fanów gatunku? Wręcz przeciwnie. Przedstawione kwestie współcześnie są szczególnie ważne w kontekście nowych technologii i aktualizowania przepisów prawnych. Okazuje się, że ten nurt literatury stał się podstawą do budowania nowego prawa.
16 lutego 2017 roku pojawiła się Rezolucja Parlamentu Europejskiego zawierająca zalecenia dla Komisji w sprawie przepisów prawa cywilnego dotyczących robotyki. Warto wiedzieć, że powodem do jej zaistnienia były nie tylko teksty Asimova i innych pisarzy. Przyczyn powstania tej rezolucji było wiele, a jedną z nich był tzw. kompleks Frankensteina, czyli strach przed sztucznymi tworami człowieka, będących rezultatem rozwoju technologii.
Innymi powodami, dla których powinniśmy zwracać uwagę na roboetykę są m.in.:
- starzenie się społeczeństwa,
- zmiany na rynku pracy: poprawa efektywności, zwiększenie oszczędności, poprawa bezpieczeństwa oraz jakości usług,
- korzyści i obawy wynikające z wdrażania robotów i AI do produkcji, handlu, transportu, opieki medycznej, ratownictwa, edukacji i rolnictwa,
- wyższy poziom zaawansowania robotów,
- wzrost sprzedaży robotów,
- rosnąca liczba wniosków patentowych dotyczących robotyki,
- trudności w ustaleniu odpowiedzialności za uszkodzenia spowodowane przez robota,
- decyzje innych krajów w tej przestrzeni (USA, Japonia, Chiny, Korea Południowa).
Robot – niszczyciel czy anioł stróż?
Roboetyka ma na celu godzenie egzystencji ludzi i robotów oraz działanie na rzecz zwalczenia kompleksu Frankensteina. Ludzie tworzą roboty nie tylko po to, by uzyskać przewagę militarną. Jest wiele projektów zakładających pomoc potrzebującym. Na przykład robot, który zajmuje się osobami niepełnosprawnymi – japoński Ri-man. Poza tym roboty pomagają człowiekowi odkrywać galaktykę, tak jak łazik Opportunity, a także głębię ziemskiego oceanu i tereny arktyczne.
Z pewnością będziemy obserwować dalszy rozwój założeń robotyki oraz tego, jak przekłada się na konkretne zapisy prawne w różnych krajach, ale może przede wszystkim – na ludzkie życie.
Komentarze (0)